29 Ekim 1923, Türk milletinin tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Bugün Cumhuriyet ilan edilerek egemenlik millete verilmiş, yönetim halkın iradesine dayandırılmıştır. Cumhuriyetin ilanı ile monarşiden demokrasiye geçilmiş ve çağdaş Türkiye’nin temeli atılmıştır. 29 Ekim, bağımsızlığın, milli birlik ve beraberliğin, Türk milletinin gurur ve onur günüdür.
CUMHURİYET'E GİDEN SÜREÇ
Osmanlı İmparatorluğu, yüzyıllar boyunca mutlak monarşi ile yönetilmiş, padişahın iradesi devletin en yüksek otoritesi olmuştur. 1876 yılında I. Meşrutiyet ile meclisli yönetime geçilse de bu dönem kısa sürmüş, 1908’de ilan edilen II. Meşrutiyet ile halkın yönetime katılma isteği yeniden canlanmıştır. Ancak, ülke yönetiminde tam anlamıyla halk iradesi etkin olamamıştır.
I. Dünya Savaşı’nın ardından Osmanlı Devleti’nin yenilmesi, Anadolu’nun işgale uğramasına yol açmıştır. Bu zor dönemde Mustafa Kemal Paşa, milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararlılığıyla kazanacağına inanarak Millî Mücadele’yi başlatmıştır. Anadolu halkı, vatanın dört bir yanında düşmana karşı örgütlenmiş, Ekim 1922’de büyük bir zafer elde edilmiştir.
Bu süreçte, milletin iradesini temsil eden Büyük Millet Meclisi, 23 Nisan 1920’de Ankara’da toplanmıştır. Meclis, 20 Ocak 1921’de kabul ettiği Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ile egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğunu ilan etmiş ve 1 Kasım 1922’de aldığı kararla saltanatı kaldırarak monarşi yönetimine son vermiştir.
Ülke, artık meclis hükûmeti sistemi ile yönetilmekteydi. Ancak yürütme organındaki karışıklık ve siyasi belirsizlikler, yeni bir yönetim biçimine duyulan ihtiyacı ortaya çıkardı. Bu gelişmeler sonucunda, 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edildi ve Türk milleti, kendi kaderini belirleyen özgür ve bağımsız bir devletin sahibi oldu.
BAYRAM OLARAK İLAN EDİLMESİ
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, Cumhuriyet’in ilan edildiği 1923 yılında henüz resmî bayram olarak kutlanmamıştı.
O günün gecesi ve ertesi gün halk, kendi inisiyatifiyle sokaklarda şenlikler düzenledi. Ertesi yıl, 26 Ekim 1924’te çıkarılan bir kararnameyle, Cumhuriyet’in yıl dönümü 101 pare top atışı ve planlı bir program çerçevesinde kutlanmaya başlandı; bu uygulama, Cumhuriyet’in ilan yıl dönümünün resmî bir tören niteliği kazanmasının ilk adımı oldu.
Takip eden dönemde, 2 Şubat 1925’te Dışişleri Bakanlığı tarafından 29 Ekim’in resmî bayram ilan edilmesi önerisi Meclis’e sunuldu.
Anayasa Komisyonu’nda yapılan incelemelerin ardından teklif, 19 Nisan 1925’te Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edildi. Böylece “Cumhuriyetin İlanına Müsadif 29 Teşrinievvel Gününün Milli Bayram Addi Hakkında Kanun” yürürlüğe girdi ve 29 Ekim, Türkiye’de resmî bir millî bayram olarak kutlanmaya başlandı. İlk kez 1925’ten itibaren, Cumhuriyet’in ilanı ülke genelinde ve yurt dışı temsilciliklerde törenlerle anılmaya başlandı.
