Zeytin Atlası, Türkiye’nin yerel ve nadir zeytin çeşitlerini kayıt altına alarak sürdürülebilir tarım uygulamalarına erişimi güçlendirmeyi hedefleyen kapsamlı bir dijital kaynak niteliği taşıyor.
Gelecek yıl 20–25 yeni zeytin çeşidi ve yaklaşık 100 üreticinin daha dahil edilmesi planlanan atlas, iki ayrı modülden oluşuyor: Havza bazlı yerel zeytin çeşitlerinin dağılımı ile doğa dostu üretim yapan seçili üreticilerin bilgilerini içeren veri tabanı.
3 BİN YILLIK ZEYTİN KÜLTÜRÜNÜ KORUMA ÇABASI
Anadolu’da 3.000 yıldan uzun bir geçmişi olan zeytin yetiştiriciliği, bugün Türkiye’de kayıtlı 100’ün üzerinde zeytin çeşidi ve yaklaşık 400 bin ailenin geçim kaynağı ile kritik bir ekonomik ve kültürel miras oluşturuyor. Ancak insan kaynaklı tehditler ve iklim değişikliği, geniş zeytinlik alanları ve üretici topluluklarını giderek daha kırılgan hale getiriyor.
ANATOLİVAR’ın odağında yer alan Avrupa Yeşil Mutabakatı, “sürdürülebilir tarım” ve “iklim eylemi” hedefleriyle bu kırılganlığı azaltmayı amaçlıyor. Proje, üç yıl sonunda hem üreticilerde farkındalık yaratmayı hem de sürdürülebilir, iklime uyumlu üretim modellerini yaygınlaştırmayı hedefliyor.
PROJENİN HEDEFLERİ
Proje; zeytincilik ekosisteminde yer alan kırsal topluluklar, STK’lar, kamu kurumları ve yerel yönetimlerin dahil olduğu geniş bir kitleyi kapsıyor. Amaçlar arasında:
- Sürdürülebilir tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması,
- Küçük ölçekli üreticilerin pazara erişiminin ve geçim kaynaklarının güçlendirilmesi,
- Sivil toplum kuruluşları ve kamu kurumları arasında işbirliklerinin artırılması,
- İklim değişikliğinin zeytin üretimine etkilerinin analiz edilmesi,
- Slow Food etkinlikleri, eğitimler, atölyeler ve webinarlarla bilgi paylaşımının artırılması yer alıyor.
Proje Marmara, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu’nun zeytin üretim bölgelerini kapsayacak şekilde yürütülüyor.
NADİR ZEYTİN ÇEŞİTLERİ BİLİMSEL ÖLÇÜTLERLE BELİRLENDİ
Atlasın en dikkat çeken bölümlerinden birini, Türkiye’de varlığı gittikçe azalan “nadir zeytin çeşitleri” oluşturuyor. Bu çeşitler, IUCN Kırmızı Listesi ölçütleri temel alınarak; popülasyon daralması, sınırlı coğrafi yayılım ve düşük birey sayısı gibi bilimsel kriterlere göre tanımlandı.
Bazı yerel çeşitler, yalnızca birkaç lokasyonda görülebildiği ve kritik seviyede azalma gösterdiği için yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.
Atlasın veri altyapısı, zeytin çeşitlerinin çevresel koşullarla ilişkisini ortaya koymak için gelişmiş bir ekolojik niş modelleme yöntemiyle oluşturuldu. Bu süreçte:
- CHELSA-bioclim iklim veri seti kullanıldı,
- Sıcaklık, yağış ve mevsimsellik değişkenleri analiz edildi,
- Veri temizleme, mekânsal ayrıştırma ve erişilebilir çevre alanı tanımlama adımları uygulandı,
- Maxent yazılımıyla çoklu deneme modelleri oluşturuldu,
- AICc kriteriyle en güvenilir model belirlendi,
- Güncel ve geleceğe yönelik iklim senaryoları karşılaştırılarak zeytin çeşitlerinin gelecekte bulunabileceği alanlar tahmin edildi.
Bu çalışma sayesinde, iklim değişikliğine rağmen varlığını sürdürebileceği öngörülen potansiyel “iklim sığınakları” da belirlendi.
